Srebrna Góra

Bardo – Miasto Cudów – to niewielkie miasteczko położone w Górach Bardzkich nad przełomem Nysy Kłodzkiej. Nad miastem góruje charakterystyczny obryw skalny z białym krzyżem. Miejscowość należy do najstarszych w regionie. Gród w Bardzie był wzmiankowany w kronice Kosmasa w roku 1096. Już w 1155 roku pojawiły się pierwsze wzmianki o kasztelanii. Ze względu na swoje położenie Bardo miało ogromne znaczenie strategiczne. W XIII wieku istniał tu gród obronny, po którym zachowało się tzw. „grodzisko nad Nysą”. Swoją sławę Bardo zawdzięcza rozwijającemu się od stuleci kultowi Matki Bożej, który sięga średniowiecza i trwa nieprzerwanie do dzisiaj. W 1299 roku w Bardzie rozpoczęli swoja działalność cystersi, tworząc parafię. Pomyślny rozwój miasta przerwały wojny husyckie. W grudniu 1425 roku husyci zdobyli i splądrowali miasto, ale figurkę Matki Boskiej udało się ocalić. Z figurką łączono coraz więcej uzdrowień i łask. Na początku XVI wieku przewieziono ja do klasztoru w Kamieńcu Ząbkowickim, gdzie pozostała przez kilkadziesiąt lat. Ważne wydarzenie miało miejsce 24 sierpnia 1598 roku, gdy po długotrwałych ulewach wezbrana Nysa Kłodzka podmyła podnóże Góry Kalwarii. Doprowadziło to do obsunięcia się do koryta rzeki ogromnych mas skał i ziemi. Tak powstał obryw skalny. Rozpoczął się ożywiony rozwój kultu maryjnego. Według dawnych podań, w początkach XV wieku na Górze Bardzkiej, dzisiejszej Kalwarii, objawiła się Matka Boża płacząca nad ludzką niedolą związana z nadchodzącą wojną. Z inicjatywy biskupa wrocławskiego Karola Habsburga wybudowano na Górze Kalwarii Kaplicę Górską, która od tego czasu stała się nowym celem pielgrzymek przybywających do Barda. Krótko okres rozwoju miasta został wkrótce przerwany wybuchem wyniszczającej wojny trzydziestoletniej. Po ustaniu działań wojennych cystersi odbudowali kościoły. Rozpoczął się kolejny okres rozkwitu pielgrzymowania. Jak podają miejscowe źródła, na początku XVIII wieku do Barda przybywało rocznie około 200 tys. pielgrzymów. W połowie XVIII wieku wybuchały wojny śląskie.

W 1774 roku bardzką świątynię odwiedził sam król Fryderyk II. Następnie, w okresie wojen napoleońskich do Barda przybył brat Napoleona, książę Hieronim, który urządził w klasztorze swoją kwaterę. Ważnym wydarzeniem dla Barda było przybycie w 1900 roku do ojców redemptorystów, którzy przejęli opiekę nad sanktuarium. W 1905 roku na wykupionym od miasta terenie rozpoczęli budowę Kaplic Różańcowych. Druga wojna światowa nie przyniosła miastu żadnych zniszczeń, jeżeli nie liczyć wysadzonych przez Niemców mostów na Nysie i tunelu kolejowego. Wojska radzieckie weszły do Barda w dniu 8 maja 1945 roku. W 1969 roku Bardo odzyskało prawa miejskie. Dzisiaj Bardo jest nadal znanym w całej Polsce ośrodkiem kultu maryjnego. W 2015 podczas prac konserwatorskich na podstawie zdjęć RTG oraz badań metodą węgla radioaktywnego C14 dokonano odkrycia, że figurka powstała w 1011 roku, z tolerancją błędu +/- 26 lat. Data graniczna uzyskana nie odnosi się bezpośrednio do momentu powstania obiektu, a do czasu pozyskania materiału (ścięcia drzewa). Biorąc jednak pod uwagę fakt marginesu błędu oraz potrzebę sezonowania drewna przed wykonaniem rzeźby bezsprzecznie można uznać datę około 1060 roku jako pierwszą możliwą do zaakceptowania. W związku z tym bardzo możliwe, że Cudowna figura Matki Bożej Bardzkiej pochodzi z XI wieku i jest najstarszą drewnianą rzeźbą w kraju!

BAZYLIKA MNIEJSZA – SANKTUARIUM MATKI BOŻEJ BARDZKIEJ STRAŻNICZKI WIARY

Pierwotny kościół – kaplica, zwana zamkową znajdowała się na terenie grodu kasztelańskiego, nieopodal dzisiejszej świątyni. W 1189 roku kaplicę tę przejęli w opiekę przebywający tutaj do 1208 roku joannici ze Strzegomia, później augustianie, a w 1247 roku cystersi z Kamieńca. Obecny kościół pod wezwaniem Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny wybudowano w miejscu, gdzie wcześniej obok siebie stały kościoły „czeski” i „niemiecki”. Świątynia ma 54 m długości, 26 m szerokości i 25 m wysokości i zdecydowanie dominuje nad panoramą miasteczka. Może pomieścić około 5 tys. ludzi. Budowę rozpoczęto w 1686 roku, a zakończono w 1704 roku. Kościół bardzki został wybudowany w stylu barokowym. Ma szeroką nawę, krytą kolebkowym sklepieniem z lunetami okiennymi. Zamiast bocznych naw posiada szereg kaplic. Najcenniejszym skarbem kościoła jest słynąca łaskami, drewniana figurka Matki Boskiej z Dzieciątkiem, która jest najstarszą zachowaną rzeźbą w Polsce! Rzeźba Matki Boskiej przechowywana w bardzkiej bazylice należy do typu „Madonn Tronujących”. Postać Marii została przedstawiona w pozycji siedzącej z Dzieciątkiem Jezus na kolanach. Maryja trzyma w wyciągniętej prawej dłoni jabłko królewskie – symbol władzy. Dzieciątko Jezus jedną ręką podtrzymuje opartą na kolanie księgę, drugą zaś unosi w geście błogosławieństwa. Postacie spoglądają w dal, delikatnie się uśmiechając. Dziś rzeźba Matki Bożej umiejscowiona jest w zwieńczeniu ołtarza głównego, wykonanego w 1715 roku. W 1906 roku rzeźbę umieszczono na drewnianej podstawce, w której umieszczono cząstkę Domu Loretańskiego. Z czasem do wspomnianej cząstki dołączono również relikwie świętych wywodzących ze zgromadzenia redemptorystów, tj. Alfonsa, Klemensa i Gerarda oraz relikwie Krzyża Świętego. Ołtarz główny jest perłą w wystroju wnętrza bazyliki. Z obrazem przedstawiającym scenę Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny, które jest dziełem największego malarza śląskiego baroku Michała Willmanna, nazywanego „śląskim Rembrantem” tworzy nie lada gratkę dla koneserów sztuki sakralnej. Odwiedzający bardzką bazylikę, w środku natkną się na jeszcze jedno wspaniałe i niepowtarzalne dzieło – barokowe organy z 1759 roku ufundowanych przez króla Fryderyka II. Ze względu na strukturę wewnętrzną, wielkość oraz unikatowy wystrój zewnętrzny, są instrumentem wyjątkowo cennym, zarówno w skali krajowej, jak i europejskiej. Liczą 50 głosów (3567 piszczałek). Rokokową, wspaniałą dekorację bardzkich organów wykonał znakomity snycerz H. Hartmann. W bardzo bogatym prospekcie wyróżnia się grupa przedstawiająca wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny. Maryja stoi w obłokach z jedną ręką uniesioną a drugą opuszczoną, w rozwijanym płaszczu, który podtrzymują dwaj aniołowie. W kręgu zaś chmur i promieni widać postać Boga Ojca oraz obnażonego do połowy Chrystusa. Nad nim unosi się Duch Święty w postaci gołębicy. Po obu stronach centralnie są rozmieszczone grupy aniołów grających na różnych instrumentach. Co roku w ramach Bardzkiego Lata Organowego (czerwiec – wrzesień) możemy posłuchać wspaniałych koncertów organowych w wykonaniu najznakomitszych artystów z Polski i świata.

MUZEUM SZTUKI SAKRALNEJ I RUCHOMA SZOPKA

Przy kościele wznosi się barokowy pocysterski klasztor zbudowany w roku 1716. W części parteru oraz na pierwszym piętrze mieści się Muzeum Sztuki Sakralnej powstałe w 1967 roku. Z inicjatywy kustoszy sanktuarium oo. redemptorystów. Zgromadzone dzieła sztuki podzielone zostały na cztery działy ekspozycji muzealnej: historia Barda, malarstwo, rzeźba oraz rzemiosło artystyczne. W dziale malarstwa przeważają obrazy barokowe, zwłaszcza z XVIII w. Godnymi uwagi są również portrety opatów cysterskich, dobrodziejów sanktuarium. Pośród zgromadzonych rzeźb wyróżnia się kilka figur późnogotyckich z XVI w. ponad 60 m rzeźb barokowych i rokokowych, dalej przegląd bogatej twórczości miejscowych artystów. Zwraca tez uwagę zbiór figurek Matki Bożej Bardzkiej z XVII – XIX w. oraz kolekcja korpusów ukrzyżowanego Chrystusa. Cennymi zabytkami są naczynia i szaty liturgiczne, zwłaszcza bogato haftowane ornaty z XVII w. Uwieńczeniem wędrówki po zabytkowym kompleksie sanktuarium jest ruchoma szopka zbudowana dla upamiętnienia 700-lecia pielgrzymowania do Barda. W miejscu, w którym ona znajduje się obecnie, do 1803 roku i istniała krypta grzebalna dla zakonników. Szopka, wciąż uzupełniana jest o nowe sceny biblijne, stała się główna atrakcją dla dzieci – i nie tylko. Za wizytę w szopce można złożyć datek, za który skinieniem głowy podziękuje figurka aniołka przy wyjściu.

KAPLICA GÓRSKA I ŹRÓDEŁKO MARYI

Zbudowana w latach 1617 – 1619 na Górze Bardzkiej (583 m n.p.m.), zwaną obecnie Kalwarią. Jest drugim sanktuarium maryjnym w Bardzie. Kaplicę postawiono w miejscu, gdzie według przekazów miała się objawić Matka Boża Płacząca. Zdarzenie to miało miejsce w 1400 roku. Jeszcze na początku XVII w. widoczne były ślady stóp i rąk, które pozostawić miała Matka Boża. Stopka znajdująca się obecnie za kaplicą jest pamiątką po tym zdarzeniu. Kaplicę zbudowano na rzucie ośmioboku. Wewnątrz, wśród skromnego wyposażenia, zwraca uwagę ołtarz główny z rzeźbą Matki Boskiej Płaczącej. Z miasta na szczyt Kalwarii prowadzi Droga Krzyżowa z wybudowanymi w latach 1833 – 1839 kamiennymi stacjami. Pomiędzy stacjami znajduje się siedem murowanych, barokowych kaplic z owalnymi wnękami ze scenami „ siedmiu boleści Najświętszej Marii Panny”. W połowie drogi na szczyt Kalwarii znajduje się tzw. „Studzienka Marii” z wodą uznawaną jako cudowna od przeszło 300 lat. Dziś źródełko obudowane jest niewielką murowaną kapliczką, wzniesioną w 1893 r. Obraz nad wejściem, przedstawiający Jezusa i Samarytankę przy studni Jakuba, namalował w 1895 r. Knauer z Nysy. Podobno w 1672 miało tu miejsce cudowne uzdrowienie młodego Czecha. Od tego momentu źródlana woda uważana jest za leczniczą, szczególnie pomocną w chorobach wzroku.

Gmina Stoszowice położona jest na granicy Sudetów i Przedgórza Sudeckiego, usytuowana na zachód od Ząbkowic Śląskich i południe od Dzierżoniowa. Warunki klimatyczne, urozmaicony krajobraz, walory lecznicze i dobre zagospodarowanie turystyczne z gęstą siecią znakowanych szlaków pieszych i ścieżek dydaktycznych oraz  historyczne i kulturowe walory tej ziemi sprawiają, że tereny gminy są bardzo atrakcyjnym regionem turystycznym. Lasy, które znajdują się na naszym terenie są doskonałym miejscem do długich spacerów podczas których możemy podziwiać piękno otaczającej nas przyrody.

Niewątpliwie, jednym z miejsc najbardziej przyciągających turystów jest Srebrna Góra, zwana od lat “Perłą Gór Sowich”. To urokliwa miejscowość turystyczna – enklawa bajkowej przyrody, tajemniczych sztolni dawnych kopalni srebra, unikatowych 30-metrowych wiaduktów dawnej kolei zębatej zagubionych w górskich wąwozach.

Najciekawszym elementem tego obszaru jest XVIII- wieczna Twierdza Srebrnogórska. Ten pomnik architektury militarnej został wzniesiony przez władcę – Prus Fryderyka II w latach 1763-1777 w celu obrony strategicznej przełęczy Srebrnej. Jest to największy w Europie tego typu zabytek architektury militarnej. Twierdza Srebrnogórska to ciąg fortów usytuowanych na górskim grzbiecie. Centralnym punktem dowodzenia, zaopatrzenia i ostatnim bastionem obrony jest unikalny w skali europejskiej fort Donjon. Dookoła Donjonu znajduje się siedem bastionów  w których usytuowano lazarety, piekarnie, browar i niezbędne do funkcjonowania twierdzy warsztaty. Swój chrzest bojowy twierdza przeszła w roku 1807, kiedy to wojska napoleońskie dowodzone przez Hieronima Bonapartego oblegały Srebrną Górę. Twierdza jako jedyna na Śląsku nie poddała się przeciwnikowi. Od tego czasu przylgnęło do niej miano niezdobytego “Śląskiego Gibraltaru”.

Ze względu na wartości historyczne, architektoniczne, techniczne, krajobrazowe i kulturowe założenia obronnego, będącego wybitnym przykładem osiemnastowiecznej warowni górskiej (przełęczowej), które przetrwało w oryginalnej formie i jako takie stanowi dzieło unikalne w Polsce, a także w skali europejskiej, Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 14 kwietnia 2004 roku  Twierdza Srebrnogórska została uznana za Pomnik Historii – najwyższą rangę ochrony jaką w Rzeczypospolitej Polskiej może otrzymać obiekt zabytkowy.

Przyroda i czas spowodowały, że ten wojskowy obiekt jest dzisiaj pobudzającym wyobraźnię miejscem wypoczynku i poszukiwania wrażeń. Wspaniałe widoki z korony Fortu Donjon, eksploracja  mrocznych kazamat i podziemi to nie jedyne atrakcje, które oferuje Srebrna Góra. Przez cały rok można tutaj uprawiać turystykę aktywną: jazdę konną, kolarstwo górskie i zjazdy na linach.

Historia Srebrnej Góry ściśle związana jest z losami kopalni srebra. Rozwój miejscowości następował w wyniku wzrostu zainteresowania tutejszymi pokładami srebra, które przyciągały górników i inwestorów. Pierwsi osadnicy przybyli w te rejony około 1370 r. i byli to poszukiwacze cennych kruszców z Miśni. Wiek XV przyniósł osłabienie rozwoju miejscowego górnictwa i dopiero w wieku XVI nastąpił jego ponowny rozkwit. 25 czerwca 1536 r. osada na mocy uroczyście podpisanego dokumentu otrzymała prawa wolnego miasta górniczego (w roku 1945 roku Srebrna Góra utraciła prawa miejskie) i dzisiejszą nazwę. Upadek górnictwa nastąpił na początku XVII wieku, a wojna trzydziestoletnia doprowadziła do całkowitego zniszczenie miasta. Odbudowa Srebrnej Góry została zakończona około 1670 r. i już wówczas otrzymała swój układ urbanistyczny. Budynki ustawione były w trzech rzędach, z tegoż układu pochodzą również przetrwałe do dziś nazwy ulic. Ulica Letnia –  od dawnej Strony Letniej i ulica Zimowa – od Strony Zimowej, pomiędzy nimi znajdowała się Strona Środkowa. Na stokach Ostrogu, powyżej Strony Zimowej, znajdowała się dzielnica zwana Nowym Miastem, gdzie stały małe i ubogie domy. Miasto nie miało rynku, a początkowo nawet ratusza, za jego centralny budynek uważano kościół.

Pierwsze połączenie kolejowe  miasto zawdzięczało Kolejce Sowiogórskiej, zwanej „Sowa”. Pozostałością po Kolei Sowiogórskiej są zabytki techniki w postaci dwóch ceglanych wiaduktów o wysokości ok. 30 m budowanych na wzór rzymskich akweduktów oraz Wiszący Most.

W niedużej wsi Grodziszcze, u podnóży Gór Sowich, mieści się zespół pałacowo-parkowy, a o którego istnieniu wie wąskie grono miłośników historii. Pomimo, że szlachecki inwentarz doznał istotnych zniszczeń, po niektórych nie ma nawet śladu, jednak przy odrobinie wyobraźni możemy zobaczyć, jak i gdzie wypoczywali ci, którzy mieszkali tutaj przed nami. I tylko drzewa, które szumiały dawnym grodziszczanom przechadzającymi się po parku, szumią i nam, będąc jedynymi świadkami przeszłości.

Kompleks pałacowy został wzniesiony w XVII wieku, w skład którego początkowo wchodził dwór z folwarkiem, później przebudowany został na pałac, a także pawilon z wieżą widokową otoczony dużym stawem. W skład zespołu wchodziły ponadto: ogrodzenie z 2 poł. XIX w., oficyna mieszkalna, dwie oficyny gospodarcze z XIX/XX wieku, owczarnia i spichlerz. Przy dworze jest duży park z XIX wieku o powierzchni 7,5 ha, dwie fontanny oraz staw z wyspą.

Renesansowy dwór zbudowali ówcześni właściciele wsi – ród von Pogrell.  Wojna 30-letnia przyniosła nie tylko zmianę właściciela, ale również zmiany w architekturze dworu, który został przebudowany na pałac w kształcie podkowy z otwartym dziedzińcem w kierunku folwarku, w którym po 1945 roku ulokowano PGR, a które z kolei doprowadziły go do ruiny.

Na drugim końcu parku stoją ruiny pawilonu z wieżą widokową z około 1890 roku. Zachowały się zewnętrzne mury części parterowej i kwadratowa wieża, nakryta daszkiem namiotowym. Okna, portale i naroża akcentowane są nietynkowaną cegłą klinkierową. Strome zbocze parku, opadające do drogi, wzmocnione jest murami oporowymi z łupka, tworząc tym samym kilka równoległych tarasów biegnących wzdłuż zbocza, a równolegle do szosy. Z tarasów rozpościerał się niegdyś widok na okoliczne pola i Góry Sowie.

Przy dworze jest park z przełomu XVIII/ XIX wieku o powierzchni 7,5 ha zawierający dwie fontanny, oraz staw z wyspą. W 1981 roku decyzją Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków obiekt został wpisany do Rejestru Zabytków.